LEADER-project ‘Faunahuis’ – natuurinclusief bouwen in de Vlaamse Ardennen

In opvolging van de oproep van het Europees plattelandsproject Leader diende Natuurpunt Vlaamse Ardennen plus een demonstratieproject in over faunavriendelijk bouwen op het platteland. Dit initiatief loopt over twee jaren en omvat de omvorming van een leegstaand gebouw tot een demonstratiewoning voor natuurinclusief bouwen. Er worden in en rond de woning verschillende technieken gedemonstreerd voor een faunavriendelijke inrichting van gebouwen en andere infrastructuren. Om dit mogelijk te maken worden diverse aanpassings- en herinrichtingswerken uitgevoerd. Tegelijk wordt in een ruime straal rondom de site een demonstratieroute uitgezet waarlangs verschillende werkzame faunavoorzieningen zichtbaar zijn.

In afwachting van een nieuwe en veel uitgebreidere website faunahuis.be vind je hier alvast enige informatie over het project.  Het project wordt uitgevoerd met de financiële ondersteuning van Leader Vlaamse Ardennen. Leader is een Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling. Eén van de streefdoelen van het fonds is de economische ontwikkeling van plattelandsgebieden o.m. door te investeren in omgevingskwaliteit en door profilering en promotie van de streekidentiteit. Meer informatie over Leader Vlaamse Ardennen vind je op het Plattelandsloket van de provincie Oost-Vlaanderen.

Wat is een faunahuis?
Een faunahuis is een gebouw waarin de verschillende mogelijkheden inzake “natuurinclusief bouwen” worden getoond en gedemonstreerd. Dat betekent dat bij nieuwbouw of verbouwing kansen worden benut om de ecologische biodiversiteit in en rond een gebouw te behouden én te vergroten.

Concept
Concreet betekent dit dat in een faunahuis alle technieken en voorzieningen – zowel oude als nieuwe – die in gebouwen (kunnen) worden toegepast om dieren en planten aan te trekken en een gebouw ecologisch-landschappelijk in te passen, worden getoond. Het betreft daarbij zowel de materialen als de (in)bouwtechnieken. Elke toepassing zal niet alleen zichtbaar, maar ook tastbaar zijn. Een muurneststeen bijvoorbeeld zal in de muur worden gestoken, maar er ook weer kunnen worden uitgenomen om zowel de voorziening alsook de inbouwtechniek te kunnen tonen (figuur 1). De mogelijkheden zijn veelzijdig en beperken zich niet alleen tot de woning aan zich maar ook tot de onmiddellijke omgeving (figuur 2).

Die omgeving betreft zowel de aangrenzende tuin als de weidse omgeving rondom de woning. Aansluitend op de woning worden natuurlijke vergroeningstechnieken en een natuurlijke tuininrichting getoond mede met het oog op een landschappelijke integratie van het gebouw. Dit beperkt zich niet tot de woning maar krijgt ook toepassing in de bijgebouwen en andere harde structuren zoals keermuren en verhardingen. Gedacht wordt aan diverse typen insectenwanden als muurbekleding van de buitenwerkruimte, aan natuurlijke groendaken en aan nestkastwanden die de diversiteit aan nestmogelijkheden illustreren. De aandacht gaat waar mogelijk ook naar het (her)gebruik van recuperatiematerialen en er wordt ook ruimte gelaten voor creatieve, (nog) niet beproefde toepassingen die aan de doelstelling tegemoetkomen.

Elders wordt in de ruime(re) omgeving van het gebouw naar bijkomende locaties gezocht waar nieuwe toepassingen kunnen worden uitgetest en bestaande technieken in reële omstandigheden kunnen worden getoond. Als mogelijke locatie wordt in eerste instantie uitgekeken naar zichtbare grote hoeves, monumentale gebouwen, nutsinfrastructuren en ruïnes/leegstaande gebouwen maar eveneens naar burgerwoningen. Maar ook landbouwgronden worden hiervoor in aanmerking genomen o.m. voor de demonstratie van specifieke voorzieningen voor geïntegreerde plaagbestrijding en gewasbevruchting d.m.v. nuttige insecten en vogels. We houden de mogelijkheid open om het geheel te koppelen aan een demonstratieroute doorheen de regio.

Inrichting
Het concept is in zijn geheel uniek en elders onbestaande. De functionaliteit wordt verruimd door ook enkele nevenfuncties in het gebouw te integreren zoals demonstratieruimten op verschillende bouwniveaus en diverse kleine inkijkruimten (volgens een kastenstructuur) evenals de mogelijkheid om te vergaderen, presentaties te geven en (kleine) groepen te ontvangen. Om inkijk te geven in door dieren bewoonde voorzieningen binnen en buiten worden op verschillende plekken ook camera-aansluitingen voorzien en observatieposten ingericht.
De inrichting gebeurt dermate dat enige milieu-impact van de woning op de omgeving achterwege blijft. Dat kan door toepassing van duurzame, geïntegreerde en zelf bedruipende voorzieningen zoals lokale waterzuivering, composttoilet, hoge rendementshoutkachel, wateropvang en eigen drinkwaterproductie. Enkel de elektriciteit wordt van elders gehaald omdat zonnepanelen niet haalbaar zijn in een beboste omgeving. Ook naar isolatie toe worden verschillende technieken gehanteerd mede in functie van verschillen in toepassing van faunavoorzieningen.

Doelgroepen
De vooropgestelde doelgroepen zijn bouwbedrijven/aannemers, architecten, natuur- en milieuadviesbureaus, ruimtelijke ontwerpers, ontwerpers, producenten en leveranciers van natuurvriendelijke bouwmaterialen en faunavoorzieningen, natuurinclusieve bouwers, overheden, landbouwers, tuinarchitecten en –aanleggers en bouw- en architectuurverenigingen; een enigszins gespecialiseerde maar toch zeer ruime groep. Het gebouw is enkel toegankelijk op afspraak, hoewel gedurende het jaar ook enkele open dagen worden voorzien. Het geheel zal op deze manier ook worden gepromoot.

Financiering
Voor de financiering wordt zowel beroep gedaan op eigen middelen als op externe financieringsbronnen, waaronder diverse subsidiekanalen (o.a. Leader). Deze dienen de kosten te dragen voor de uitbouw en (her)inrichting van het bestaande gebouw in functie van de voormelde doelstellingen en voor de aankoop van demonstratiemateriaal dat niet door fabrikanten en leveranciers wordt aangereikt. We proberen immers een deel van de kosten te dekken door sponsoring van betrokken bedrijven en organisaties en door de demonstratiematerialen gratis op te vragen bij producenten of leveranciers.
Concreet betekent dit dat financiële middelen nodig zijn voor:

1. de restauratie en inrichting van de bestaande ruimtes, met name:
   1.  benedenverdieping
      1. demonstratie- en ontvangstruimte
      2. keuken
      3. sanitair blok
      4. traphal
   2. tussenverdieping
      
      1.  demonstratieruimte en presentatie-/vergaderruimte
      2. materiaalruimte (folder, boeken, klein materiaal, archief, enz.)
      3. observatiestek balkon
   3. bovenverdieping
      
      1.  vleermuizenzolder
      2.  demonstratieruimte dak
      3. werkhoek (vide)
2. de verbouwingen i.f.v. de demonstraties
3. de demonstratiematerialen
4. het tentoonstellings- en presentatiematerieel
5. de beveiliging van het gebouw
6. de buiteninrichting
7. de toegankelijkheid
8. de projectorganisatie
9. de communicatie waaronder:
   1. een interactieve website met een overzicht van alle toepassingen gelinkt aan de ontwerpers, fabrikanten en leveranciers
   2. een digitale en analoge presentatiefolder
   3. een digitale cataloog van demonstratiematerialen
   4. bewegwijzering demonstratieroute
   5. meerdere communicatiemomenten waaronder de officiële opening van het gebouw

Uitvoeringswijze
De uitvoering doorloopt drie stappen, te beginnen met de structurele uitwerking van het inrichtingsconcept, vervolgens de eigenlijke inrichting met de verschillende voorzieningen en tenslotte de verfijning, waarbij invulling wordt gegeven aan individuele elementen zoals het opvolgen van het gebruik van nestkasten d.m.v. automatische tellers of met behulp van nestcamera’s.
Om het project invulling te geven wordt een partnerschap gevormd met andere partijen uit verschillende sectoren waaronder:

• VIBE vzw – organisatie die informatie over gezond en milieuverantwoord (ver)bouwen en wonen verzamelt en verspreidt
• gemeente Brakel
• Vormingplus vzw – vormingsinstelling voor activiteiten die volwassenen persoonlijke, sociale en culturele competenties bijbrengen en de deelname aan de samenleving stimuleren
• Regionaal Landschap Vlaamse Ardennen (RLVA) – samenwerkingsverband rond natuur, landschap en stedelijk groen
• Dial architects – architectenbureau gespecialiseerd in duurzaam en landschappelijk geïntegreerd wonen
• Driekwart Groen – ecologisch studiebureau gespecialiseerd in ecosysteemdiensten en landschappelijke integratie van infrastructuur

Daarnaast worden ook diverse gebouweigenaren en grondgebruikers uit de regio benaderd voor externe toepassingen en demonstraties.
Dergelijke partnerschappen worden verdere uitgebreid met samenwerkingsverbanden die voor materiële en financiële ondersteuning zorgen of bijdragen aan de uitvoering ervan (figuur 3).